Piaskownice regulacyjne w zakresie AI – czego możemy się spodziewać?
Piaskownice regulacyjne to konstrukcja prawna, która tworzy bezpieczne środowisko testowe dla podmiotów opracowujących innowacyjne projekty, umożliwiająca eksperymentowanie i testowanie rozwiązań na mniej restrykcyjnych zasadach niż te wynikające z ogólnych regulacji. Rozwiązanie to sprzyja innowacjom w obszarach regulowanych, umożliwiając dialog innowatorów z regulatorem, służąc pewności co do zgodności projektowanych rozwiązań z prawem. Ustawodawca unijny regulując obszar AI w Akcie w sprawie sztucznej inteligencji1 (AI Act) dostrzegł korzystny wpływ piaskownic regulacyjnych na rozwój innowacji i zdecydował o zobowiązaniu państw członkowskich do utworzenia piaskownic regulacyjnych dla systemów sztucznej inteligencji.
Co to piaskownica regulacyjna AI?
Piaskownica regulacyjna w zakresie AI to kontrolowane środowisko zapewniane przez wyznaczony organ, które ułatwia rozwój, trenowanie, testowanie i walidację innowacyjnych systemów AI w ich fazie rozwojowej i przed wprowadzeniem do obrotu - w ograniczonym czasie i pod nadzorem regulacyjnym.
Obowiązek utworzenia piaskownic regulacyjnych w Akcie o sztucznej inteligencji.
Art. 57 AI Act nakłada na państwa członkowskie obowiązek, by ich właściwe organy ustanowiły na poziomie krajowym przynajmniej jedną piaskownicę regulacyjną w zakresie AI, która musi zostać uruchomiona do dnia 2 sierpnia 2026 r. Dodatkowo 10 lutego 2025 r. opublikowano najnowszy projekt polskiej ustawy o systemach sztucznej inteligencji2, który w rozdziale 8 zatytułowanym "Środki wspierające innowacyjność" wprowadza ramy tworzenia piaskownic regulacyjnych.
Po co tworzy się piaskownice regulacyjne AI?
Art. 57 AI Act w ustępie 9 wskazuje na cele, do których dąży ustawodawca unijny wprowadzając piaskownice regulacyjne w zakresie AI. Są nimi:
- Bezpieczeństwo, które jest podstawą do tego, żeby inwestorzy chcieli testować systemy AI w warunkach rzeczywistych, ale i w bezpiecznym otoczeniu, co pozwala na identyfikację potencjalnych zagrożeń i ryzyk związanych z ich zastosowaniem.
- Innowacyjność, która tworzy przestrzeń do eksperymentowania i rozwoju nowych technologii AI, wspierając tym samym innowacyjność w tej dziedzinie. Piaskownice regulacyjne w zakresie AI mają wzmocnić innowacyjność i konkurencyjność na rynku oraz przyczynić się do ułatwienia rozwoju ekosystemu AI.
- Zwiększenie pewności prawa, tak aby uzyskać zgodność AI Act z innowacyjnymi produktami i usługami przedsiębiorców. Zainteresowane podmioty mogą przetestować swoje rozwiązania pod kątem zgodności z obowiązującymi przepisami, co zmniejsza ryzyko naruszenia prawa po wprowadzeniu produktu na rynek.
- Współpraca między dostawcami, organami regulacyjnymi i innymi interesariuszami. AI Act wskazuje na przykład wymianę wiedzy i najlepszych praktyk.
- Ułatwianie i przyspieszanie dostępu do rynku Unii dla systemów AI, w szczególności, gdy są one dostarczane przez MŚP, w tym przedsiębiorstwa typu startup.
Jak będą działać piaskownice regulacyjne AI w Polsce?
Na dzień publikacji artykułu dysponujemy jedynie projektem ustawy o systemach sztucznych inteligencji opublikowanym 10 lutego 2025 r.3 – nie można zatem wykluczyć, że ostatecznie regulacja przyjmie nieco odmienny kształt. Aktualny projekt określa ramy przeprowadzania konkursów na uczestnictwo w piaskownicy regulacyjnej.
Konkursy mają być ogłaszane przez Przewodniczącego Komisji Rozwoju i Bezpieczeństwa Sztucznej Inteligencji (KRiBSI) nie rzadziej niż 3 razy do roku. Podmioty zainteresowane uczestnictwem będą mogły składać oferty w wyznaczonym przez Przewodniczącego KRiBSI terminie, a po zakwalifikowaniu do uczestnictwa w piaskownicy regulacyjnej na mocy decyzji Przewodniczącego będą mogły rozpocząć testowanie swoich rozwiązań w kontrolowanym środowisku. Projekt ustawy zakłada nieodpłatność uczestnictwa w piaskownicy AI dla mikro, małych i średnich przedsiębiorstw oraz ustalenie opłaty dla pozostałych podmiotów w wysokości nie większej niż 4-krotność minimalnego wynagrodzenia.
Projekt ustawy wyznacza trzy warunki możliwości zakwalifikowania projektów do udziału w piaskownicy, które powinny być spełnione łącznie. Pierwsze dwa warunki dotyczą przyczynienia się przez projektów do osiągnięcia celów wskazanych w art. 57 ust. 9 AI Act, jak również celów Strategii Cyfryzacji Polski. Ponadto podmiot przedstawiający projekt powinien wskazać istniejące bariery regulacyjne, uniemożliwiające realizację projektu bez zakwalifikowania do uczestnictwa w piaskownicy regulacyjnej.
Polski ustawodawca proponuje w ramach projektu ustawy, aby dostawcy uczestniczący w piaskownicach regulacyjnych składały Przewodniczącemu KRiBSI półroczny oraz końcowy raport z przebiegu realizacji innowacyjnego projektu.
Europejskie doświadczenie w zakresie piaskownic regulacyjnych AI
Źródło interesujących doświadczeń w zakresie funkcjonowania piaskownic regulacyjnych AI dostarcza Hiszpania. W czerwcu 2022 r. w Hiszpanii oficjalnie ogłoszono uruchomienie piaskownic regulacyjnych AI, we współpracy z Komisją Europejską i rozpoczęto realizację pierwszych projektów pilotażowych, a także testów nowych rozwiązań AI4. Rok 2023 przyniósł zwiększenie liczby projektów oraz rozszerzenie tematyki badanych rozwiązań AI, a także intensyfikację międzynarodowej współpracy z innymi krajami UE w zakresie wymiany doświadczeń i najlepszych praktyk dotyczących regulacji AI5. Z uwagi na zmiany w prawodawstwie unijnym w zakresie AI w 2024 r., Hiszpania dostosowała funkcjonowanie piaskownicy do wymogów unijnego Aktu o sztucznej inteligencji. Opublikowano pierwsze raporty i wstępne wyniki badań przeprowadzonych w ramach piaskownicy. Na podstawie zdobytych już doświadczeń, w roku 2025 i kolejnych latach Hiszpania będzie wprowadzała kolejne zmiany i udoskonalenia do krajowych przepisów dotyczących AI6. Początkowo piaskownice regulacyjne w Hiszpanii skupiały się na sektorach takich jak zdrowie, transport i finanse. Obecnie, z uwagi na kontynuacje działań na rzecz wspierania rozwoju innowacyjnych rozwiązań AI, zakres sektorów, w których piaskownice są stosowane, jest stopniowo rozszerzany.
Ustanowienie piaskownic regulacyjnych AI ma służyć stworzeniu sprzyjającego środowiska dla rozwoju innowacyjnych systemów AI, zapewniając jednocześnie bezpieczeństwo i zgodność z prawem. Regulacja AI nadal rodzi wiele pytań i wątpliwości, z których wiele znajdzie odpowiedzi dopiero po zetknięciu konkretnych rozwiązań z regulatorem. Skorzystanie z udziału w piaskownicy regulacyjnej, umożliwiającej dialog z regulatorem i walidację testowanych rozwiązań, z pewnością może stanowić atrakcyjne rozwiązanie dla dostawców. To, jak efektywnym rozwiązaniem okażą się piaskownice AI, będzie w dużej mierze zależało od zasobów i aktywności wyznaczonych organów – którym w Polsce ma być Komisja Rozwoju i Bezpieczeństwa Sztucznej Inteligencji.
Również Miasta moga stanowić doskonałe przestrzenie testowe dla wielu innowacyjnych produktów i usług. Będąc dynamicznymi i zróżnicowanymi środowiskami umożliwiają sprawdzenie technologii w różnych warunkach społecznych, infrastrukturalnych i ekonomicznych. Dzięki dużej liczbie mieszkańców i intensywnemu użytkowaniu przestrzeni miejskich, miasta pozwalają na szybkie uzyskanie danych o realnym wpływie innowacji na codzienne życie obywateli.
Aby umożliwić testowanie innowacji powstał Urban Tech Hub - program dla twórców produktów i usług technologicznych, którzy chcą przetestować swoje rozwiązania i rozpocząć współpracę z samorządami. Jego celem jest poprawa jakości życia mieszkańców poprzez wdrażanie innowacji w takich obszarach, jak ochrona środowiska, energetyka, inteligentna mobilność oraz zdrowie i dobrostan. W ramach programu Urban Tech Hub chcemy tworzyć przestrzenie do eksperymentów (tzw. testbed) – swoiste miejskie laboratoria, gdzie nowe technologie i usługi mogą przejść próbę w warunkach zbliżonych do rzeczywistości.