Informacja Polskiego Funduszu Rozwoju S.A. o procesie następczej weryfikacji prawidłowości udzielenia wsparcia w ramach programu rządowego Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm

Przeprowadzenie przez PFR programów pomocowych w związku z pandemią COVID-19 doprowadziło do szybkiego i zdecydowanego wsparcia przedsiębiorców w obliczu realnego zagrożenia dla działalności całych gałęzi gospodarki. PFR sprawnie przygotował i przeprowadził wieloetapowe i skomplikowane ogólnokrajowe programy, które uchroniły tysiące przedsiębiorców przed upadłością lub likwidacją oraz ochroniły setki tysięcy miejsc pracy. 

Tarcza Finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla Małych i Średnich Firm (“Tarcza Finansowa 1.0” lub “Program 1.0”) to pierwszy w Polsce program powszechnego wsparcia, w którym wnioski można było składać wyłącznie online, ich weryfikacja była automatyczna, dzięki czemu pomoc finansowa docierała do firm w ciągu 48 godzin od jego złożenia. W ramach Programu 1.0  PFR udzielił wsparcia o wartości ok. 61 mld zł na rzecz ponad 348 tys. beneficjentów. Łącznie, w ramach programów skierowanych do MŚP, PFR wsparł blisko 360 tys. firm kwotą ponad 68 mld zł.

Po uruchomieniu programów, dokładając należytej staranności, PFR wdrożył proces następczej kontroli oświadczeń złożonych przez przedsiębiorców na etapie wnioskowania oraz rozliczenia otrzymanego wsparcia. Jej efektem jest konieczność wezwania części firm przez PFR do zwrotu całości lub części subwencji, który to proces odbywa się w tej chwili.

Poniżej przedstawiamy informację na temat działań podjętych przez PFR w ramach weryfikacji prawidłowości udzielenia wsparcia w Programie 1.0.

W Programie 1.0 przedsiębiorcom oferowano pomoc, której zgodność z rynkiem wewnętrznym została poddana procedurze akceptacji przez Komisję Europejską. Finansowanie programowe może być udzielane przez PFR w ramach notyfikowanej pomocy publicznej, na zasadach i warunkach zgodnych z treścią tej notyfikacji oraz decyzji Komisji Europejskiej. Jako realizator Programu 1.0. PFR działa na podstawie i w granicach powszechnie obowiązujących przepisów prawa, w tym przepisów dotyczących zasad przeciwdziałania nadużyciom oraz rozliczania pomocy publicznej.

Wśród obowiązków PFR jako instytucji realizującej program pomocowy mieściło się m. in. wdrożenie procedur zapobiegania, wykrywania oraz korygowania nieprawidłowości i nadużyć ze strony podmiotów ubiegających się o wsparcie. Ze względu na potrzebę pilnego wdrożenia oraz sprawnego rozdysponowania środków w ramach Programu 1.0 w obliczu zagrożenia pandemią COVID-19, PFR zachował prawo do kontroli oświadczeń składanych przez wnioskodawców również po udzieleniu wsparcia. Procedura weryfikacji prawidłowości udzielonych subwencji ma charakter złożony i wieloetapowy. Zapewnienie PFR prawa do monitoringu subwencji stanowi gwarancję dla realizacji podstawowych celów Programu 1.0 i pozwala na prawidłowe i sprawiedliwe rozdysponowanie środków pomocowych. Przeciwdziałanie nieprawidłowościom stanowiło jeden z priorytetów przy projektowaniu założeń programowych Tarczy Finansowej 1.0. Znalazło to odzwierciedlenie zarówno w Warunkach Programowych, jak i w czynnościach związanych z obsługą procesu udzielania wsparcia.

Pierwszą linią obrony przed ewentualnymi nadużyciami były same założenia programowe Tarczy Finansowej 1.0, które przewidywały, że wsparcie może zostać udzielone wyłącznie takim podmiotom, które prowadziły działalność gospodarczą na dzień 31 grudnia 2019 r. oraz zatrudniały w tej dacie co najmniej jednego pracownika. Wprowadzenie tego warunku pomogło wyeliminować z kręgu wnioskodawców podmioty faktycznie nieprowadzące działalności i tworzone wyłącznie w celu uzyskania finansowania. Wnioskowanie o wsparcie rozpoczęło się w kwietniu 2020 roku i niemożliwe było „utworzenie” firmy wyłącznie w celu uzyskania subwencji. 

Drugim buforem bezpieczeństwa wdrożonym w ramach Tarczy Finansowej 1.0, który miał zawęzić krąg potencjalnych beneficjentów do podmiotów realnie funkcjonujących oraz regulujących w sposób terminowy daniny publicznoprawne było podjęcie przez PFR współpracy z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych („ZUS”) oraz Krajową Administracją Skarbową („KAS”). Współpraca ta opierała się na weryfikowaniu przez PFR w bazach ZUS oraz KAS kluczowych parametrów, które przekładały się na (i) możliwość wzięcia udziału w Programie 1.0 przez wnioskodawcę oraz (ii) wysokość wsparcia, które mógł on otrzymać. Pomoc miała trafić wyłącznie do firm, których przychody realnie zmalały w wyniku pandemii, a jej wysokość była uzależniona od skali tych spadków, skali działalności oraz liczby zatrudnionych osób.

Z inicjatywy PFR podjętej w kwietniu 2020 r. Program 1.0 (a następnie także pozostałe rządowe programy pomocowe realizowane przez PFR w związku z pandemią COVID-19) został objęty przez Centralne Biuro Antykorupcyjne („CBA”) działaniami mającymi na celu ograniczenie ryzyka wystąpienia nieprawidłowości lub nadużyć, co stanowiło trzecią linię działań anty-fraud. CBA objęło swymi działaniami wspierającymi pracowników PFR uczestniczących w realizacji programów pomocowych, doradców wspierających Spółkę oraz poszczególne podmioty, które ubiegały się i otrzymały wsparcie. Z podobną inicjatywą w kwietniu 2020 r. PFR zwrócił się do Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego („ABW”), która objęła PFR specjalnym nadzorem w zakresie zabezpieczenia systemów teleinformatycznych oraz zapewnienia osłony kontrwywiadowczej¹. 

Czwartym etapem, który umożliwił PFR zidentyfikowanie nieprawidłowości był algorytm zaprojektowany na potrzeby rozliczenia udzielonego wsparcia finansowego, które odbywało się po upływie roku od jego uzyskania. Warunki umorzenia subwencji finansowej obejmowały takie kryteria jak (i) konieczność utrzymania przez wnioskodawcę działalności przez okres co najmniej 12 miesięcy od dnia jej udzielenia (ii) utrzymanie zatrudnienia przez okres co najmniej 12 miesięcy, (iii) określony poziom straty poniesionej przez przedsiębiorstwo. Dodatkowo podmioty, które chciały skorzystać z możliwości otrzymania 100% umorzenia subwencji finansowej zobowiązane były do prowadzenia działalności w ramach określonego kodu PKD (weryfikacja odbywała się w oparciu o publicznie dostępne rejestry).

Piątym etapem weryfikacji prawidłowości udzielenia wsparcia było prowadzenie przez PFR cyklicznych, następczych analiz anti-fraud („Analizy Anti-Fraud”). W ich ramach PFR zidentyfikował określone grupy podmiotów, które: (i) otrzymały wsparcie finansowe pomimo niespełniania kryteriów udziału w Programie 1.0 albo (ii) otrzymały wsparcie finansowe w nieprawidłowej wysokości. Co do zasady przyczyną nieprawidłowości było złożenie przez te podmioty na etapie wnioskowania o subwencję nieprawdziwych bądź nierzetelnych oświadczeń².

Grupy podmiotów zidentyfikowanych w ramach Analiz Anti-Fraud, które PFR wzywa lub będzie wzywał do wyjaśnień lub zwrotu części lub całości pomocy, obejmują m.in.: beneficjentów, którzy:

1. wnioskując o wsparcie finansowe w ramach Programu 1.0, jako jednoosobowe działalności gospodarcze, wbrew spoczywającemu na nich obowiązkowi, nie uwzględnili powiązań zachodzących pomiędzy nimi a spółkami cywilnymi, które również zawnioskowały o wsparcie w ramach Programu 1.0, a w których te jednoosobowe działalności gospodarcze posiadają status wspólnika (około 500 podmiotów);  
2. zawnioskowali o wsparcie w ramach Programu 1.0 pomimo posiadania statusu dużego przedsiębiorcy w świetle warunków programowych Tarczy Finansowej 1.0 z uwagi na rozmiar prowadzonej działalności lub/i strukturę właścicielską – w sytuacji, gdy wsparcie w ramach Programu 1.0 było przeznaczone dla mikroprzedsiębiorców oraz MŚP (około 300 podmiotów);
3. po dniu otrzymania subwencji finansowej dokonali korekty przychodów ze sprzedaży (obrotów) według stanu na (i) miesiąc kalendarzowy, w którym doszło do spadku przychodów (obrotów)³, (ii) miesiąc porównywany względem Miesiąca Referencyjnego (w zależności od wyboru beneficjenta – miesiąc kalendarzowy odpowiadający Miesiącowi Referencyjnemu w roku poprzednim albo miesiąc poprzedzający Miesiąc Referencyjny) albo (ii) rok 2019 (wartość obrotu za rok 2019 była podstawą do wyliczenia kwoty subwencji finansowej dla MŚP) – korekty dokonane na wyżej wskazane daty mogły wpływać na (i) błędne zaszeregowanie beneficjenta do pułapu spadku przychodów, od którego uzależniona była wysokość subwencji finansowej lub (ii) przyznanie wsparcia w zawyżonej wysokości w związku ze zmniejszeniem się kwoty bazowej do jej wyliczenia, tj. obrotu za rok 2019 (około 2700 podmiotów); 
4. po dniu otrzymania subwencji finansowej dokonali korekty w zakresie liczby pracowników według stanu na: (i) koniec miesiąca poprzedzającego miesiąc złożenia wniosku (liczba pracowników na ten dzień stanowiła element składowy do wyliczenia kwoty subwencji finansowej dla mikroprzedsiębiorców) lub (ii) na koniec roku 2019 - warunkiem udziału w Programie 1.0 było zatrudnianie pracowników na koniec 2019 r. (około 1000 beneficjentów). 

Opisane nieprawidłowości wystąpiły u około 1,3% łącznej liczby beneficjentów Programu 1.0, a łącznie ta liczba może dojść do około 2%. Stanowi to zatem niewielki ułamek firm, które o pomoc wnioskowały i ją otrzymały. Świadczy to o dobrze skonstruowanych kryteriach programowych, prawidłowej ich weryfikacji na etapie wnioskowania oraz uczciwości przedsiębiorców ubiegających się o pomoc.

Wskazane grupy beneficjentów są zobowiązane do zwrotu całości lub części udzielonego wsparcia (w zależności od okoliczności konkretnego przypadku). W przypadku, gdy beneficjent nie zwróci wsparcia w określonym terminie, PFR będzie dochodził roszczeń na drodze postępowań sądowych. 

Należy podkreślić, że PFR z uwagi na treść Warunków Programowych jest zobowiązany do dochodzenia od ww. podmiotów zwrotu finansowania uzyskanego niezgodnie z kryteriami Programu 1.0. Powyższy obowiązek został ponadto potwierdzony przez Ministra nadzorującego realizację Programów, z którym była konsultowana ewentualna możliwość elastyczniejszego podejścia do wybranych przypadków.

Mając jednak na względzie pomocowy charakter Programu 1.0 oraz nadzwyczajne okoliczności jego wdrożenia, dla podmiotów z w/w grup PFR podjął decyzję o możliwości rozłożenia na raty zobowiązania podlegającego zwrotowi na rzecz PFR, co do zasady na 12 miesięcznych rat. Skorzystanie z możliwości rozłożenia na raty zobowiązania uzależnione będzie od złożenia przez Beneficjenta stosownego wniosku i uznania przez niego długu wskazanego w treści wezwania do zapłaty, jak również spełnienia warunków formalnych związanych z otrzymaniem pomocy de minimis (warunki te będą analizowane indywidualnie).

PFR wskazuje ponadto, że wszczęcie przez PFR wobec Beneficjenta postępowania sądowego celem odzyskania należnych kwot nie zamyka drogi do możliwości zawarcia przez PFR z Beneficjentem porozumienia. Podkreślenia wymaga, że zawarcie porozumienia dotyczącego spłaty na wczesnym etapie postępowania pozwoli na zaoszczędzenie zbędnych kosztów procesu, którymi obciążona zostanie strona przegrywająca sprawę.    

Wszelkie informacje dotyczące tego procesu można uzyskać pod numerem telefonu 22 703 43 00.
 

¹⁾ Szczegółowa informacja w zakresie objęcia Programu 1.0 tzw. Tarczą Antykorupcyjną została przedstawiona przez PFR w Jednostkowym Raporcie Rocznym PFR S.A. za rok 2022. Raport dostępny jest pod linkiem.

²⁾ Z uwagi na pomocowy charakter Programu 1.0 oraz potrzebę efektywnego i szybkiego rozpoznawania wniosków w interesie wszystkich aplikujących przedsiębiorców, PFR został uprawniony do stosowania możliwie automatycznych, uproszczonych i przyspieszonych procedur przyznawania subwencji finansowych, w tym do opierania decyzji o udzieleniu wsparcia na podstawie oświadczeń składanych przez beneficjentów. Oświadczenia składane przez beneficjenta w celu uzyskania subwencji finansowej podlegały rygorowi odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych bądź nierzetelnych oświadczeń.

³⁾ Miesiąc Referencyjny w rozumieniu § 1 ust. 5 umowy subwencji finansowej.